«Наша мэта палягала ў зьнішчэньні іранскага патэнцыялу ўзбагачэньня ўрану і ў нэўтралізацыі ядзернай пагрозы, якую становіць сабой дзяржава — галоўны спонсар тэрарызму ў сьвеце. Сёньня я магу даць справаздачу перад сьветам аб тым, што ўдары былі абсалютна пасьпяховымі. Іранскія ключавыя абʼекты ўзбагачэньня ўрану цалкам зьнішчаныя».
Трамп заклікаў іранскія ўлады да мірных перамоваў, папярэдзіўшы, што ў адваротным выпадку наступныя ўдары могуць быць больш маштабнымі.
Паводле Reuters, удары нанесьлі амэрыканскія стратэгічныя бамбавікі B-2, якія вылецелі з Злучаных Штатаў і праляцелі над Ціхім акіянам. Іранскія афіцыйныя асобы пацьвердзілі факт удараў па трох ядзерных абʼектах. Незалежнага пацьверджаньня маштабаў разбурэньняў, прычыненых ударамі, раніцай у нядзелю не было.
B-2 могуць несьці адмысловыя супрацьбункерныя бомбы, здольныя ўразіць умацаваныя падземныя абʼекты, у тым ліку іранскі ядзерны комплекс у Фардо — цэль, недаступную для ўдараў авіяцыі Ізраілю. Іранскія СМІ пішуць, што комплекс Фардо знаходзіцца на глыбіні 90 мэтраў пад зямлёй і ўстойлівы да нападаў амэрыканскай авіяцыі.
Прэмʼер-міністар Ізраілю Біньямін Нэтаньягу вітаў рашэньне прэзыдэнта Трампа, які, паводле Нэтаньягу, «зрабіў дзеяньні, каб пазбавіць самы небясьпечны рэжым у сьвеце самай небясьпечнай зброі».
Генэральны сакратар ААН Антонію Гутэрыш заявіў, што ён «сурʼёзна ўстрывожаны» эскаляцыяй канфлікту:
«Расьце рызыка таго, што гэты канфлікт можа хутка выйсьці з-пад кантролю, што будзе мець катастрафічныя наступствы для мірнага насельніцтва, рэгіёну і сьвету».
- Два дні таму Дональд Трамп паведаміў, што ён прыме цягам двух тыдняў рашэньне аб магчымым бамбаваньні іранскіх ядзерных абʼектаў. Ізраіль заклікаў Злучаныя Штаты да такога кроку, бо ня мае ў арсэнале магутных бомбаў, здольных зьнішчаць ядзерную вытворчасьць глыбока пад зямлёй, як, напрыклад, устаноўкі для ўзбагачэньня ўрану ў Фардо. Вядома, што частка дарадцаў прэзыдэнта ЗША была супраць гэтага кроку, асьцерагаючыся, што Іран можа адказаць ударамі па амэрыканскіх вайсковых базах у рэгіёне, і ЗША могуць быць уцягнутыя ў рэгіянальную вайну; частка дарадцаў і ўплывовых заканадаўцаў была за гэта, лічачы, што такім шляхам можна нэўтралізаваць іранскую ядзерную праграму.
- Кіраўнікі рэспубліканцаў у Кангрэсе падтрымалі рашэньне прэзыдэнта Трампа. Сьпікер Палаты прадстаўнікоў Майк Джонсан і кіраўнік рэспубліканцаў у Сэнаце Джон Тун назвалі яго «неабходным крокам». Кіраўнік дэмакратычнай меншасьці ў Палаце прадстаўнікоў Хакім Джэфрыс абвінаваціў прэзыдэнта ў тым, што ён увёў краіну ў зман што да сваіх намераў і рызыкуе ўцягнуць ЗША ў патэнцыйна «катастрафічную вайну» на Блізкім Усходзе.
- Іран папярэдзіў Злучаныя Штаты, што амэрыканскаму ўдару па яго тэрыторыі будзе дадзены рашучы адказ.
Што варта ведаць пра Іран, цяперашні іранскі рэжым і яго стасункі з рэжымам у Беларусі
Іран (афіцыйная назва — Ісламская Рэспубліка Іран) мае тэрыторыю 1648 тыс. км². Гэта амаль у 8 разоў больш за тэрыторыю Беларусі (207.6 тыс. км²). Насельніцтва Ірану каля 81 мільёна чалавек (у Беларусі цяпер крыху болей за 9 мільёнаў).
Каля 85% насельніцтва Ірану — мусульмане-шыіты. Амаль 10% — мусульмане-суніты, каля 4% — хрысьціяне і каля 2% іншых рэлігійных меншасьцяў.
На поўначы краіна мяжуе з Азэрбайджанам, Армэніяй і Туркмэністанам; на захадзе — з Іракам і Турэччынай; на ўсходзе — з Афганістанам і Пакістанам.
У 1979 годзе ў Іране адбылася рэвалюцыя, якая зрынула шаха Рэзу Пэхлеві. Іран быў абвешчаны ісламскай рэспублікай. Паводле новай тэакратычнай Канстытуцыі, лідэр рэвалюцыі аятала Хамэйні зрабіўся вярхоўным кіраўніком, прамысловасьць была нацыяналізаваная, ва ўсіх сфэрах вырасла роля ісламу і былі абмежаваныя «заходнія ўплывы».
Іран мае абраны насельніцтвам парлямэнт (Мэджліс), але любыя законапраекты мае ўхваляць Рада вартаўнікоў канстытуцыі. У ёй 6 з 12 чальцоў прызначае Вярхоўны кіраўнік, а яшчэ 6 — Мэджліс на прапанову Вярхоўнага суду.
Таксама ў Іране рэгулярна адбываюцца і выбары прэзыдэнта краіны. Цяперашні прэзыдэнт Масуд Пэзэшкіян быў абраны ў ліпені 2024 году. Аднак асноўную ўладу мае не прэзыдэнт, а вярхоўны кіраўнік (Рахбар). Ён вызначае агульную палітыку краіны, ён жа галоўнакамандуючы ўзброенымі сіламі Ірану і кіраўнік ваеннай выведкі. Вярхоўны кіраўнік прызначае людзей на ключавыя пасады ў дзяржаве: старшыняў судоў, кіраўніка паліцыі і камандуючых усімі родамі войскаў.
Вярхоўнага кіраўніка абірае Рада экспэртаў (у ёй больш за 80 ісламскіх багасловаў) і тэарэтычна яна ж можа ў любы момант памяняць першую асобу ў дзяржаве. На практыцы пасьля сьмерці аяталы Хамэйні ў 1989 годзе гэтую пасаду нязьменна займае Алі Хамэнэі, які да таго быў прэзыдэнтам Ірану.
Стасункі зь Беларусьсю
Улады Беларусі і Ірану сёлета адзначалі, што за 2024 год аб’ём гандлю паміж дзьвюма краінамі вырас на чвэрць. Але ў паведамленьнях на гэты конт не называюцца канкрэтныя лічбы, якія б паказалі абʼём такога гандлю. З ранейшых паведамленьняў можна зрабіць выснову, што абʼём гандлю за 2023 год быў каля 140 мільёнаў даляраў.
У сакавіку 2023 году ў Тэгеране Аляксандар Лукашэнка правёў перамовы з тагачасным іранскім прэзыдэнтам Ібрагімам Раісі. У канцы чэрвеня чакаўся візыт у Беларусь цяперашняга іранскага прэзыдэнта Масуда Пэзэшкіяна, але цяперашні ваенны канфлікт Ірану з Ізраілем можа гэтаму перашкодзіць.
Найбольш актыўнае супрацоўніцтва паміж кіраўніцтвам Беларусі і Ірану цяпер ідзе ў вайсковай сфэры.
- У ліпені 2023 году міністар абароны Беларусі Віктар Хрэнін быў з афіцыйным візытам у Іране, дзе сустрэўся зь міністрам абароны Ірану Мугамадам Ашт’яні. Тады міністры падпісалі Мэмарандум аб узаемаразуменьні ў вайсковай супрацы.
- У лютым 2024 году Менск наведаў намесьнік міністра абароны і падтрымкі Ўзброеных сіл Ірану Сэед Галандары, які адказвае за міжнародныя адносіны, а ў канцы красавіка — намесьнік міністра абароны і падтрымкі Узброеных сілаў Мэхдзі Джафары.
- 27 красавіка 2024 году міністар абароны Беларусі Віктар Хрэнін на сустрэчы з іранскім калегам Мугамадам Ашт’яні заявіў пра гатоўнасьць Беларусі «разьвіваць і ўмацоўваць» супрацоўніцтва з Тэгеранам ва ўмовах міжнародных санкцыяў, а Ашт’яні падкрэсьліў «высокі патэнцыял» дзьвюх краін «у вайсковым і абаронным сэктарах», адзначыўшы «гатоўнасьць Тэгерану да шчыльнейшай супрацы зь Менскам».
- У пачатку траўня 2024 году стала вядома, што беларускія вайскоўцы прынялі ўдзел у камандна-штабных вучэньнях «Пояс бясьпекі 2024» у Тэгеране.
- 16 траўня 2024 году ў Міністэрстве абароны Беларусі ўпершыню з моманту завязаньня беларуска-іранскіх дыпляматычных адносінаў (у 1993 годзе) быў акрэдытаваны вайсковы аташэ пры амбасадзе Ірану ў Расеі і Беларусі (па сумяшчальніцтве) — капітан першага рангу Рэза Хусраві Мугадам.
- 31 ліпеня 2024 году дэлегацыя Міністэрства абароны і падтрымкі Ўзброеных сілаў Ірану наведала Менск і абмеркавала зь беларускімі калегамі «пэрспэктывы супрацоўніцтва ў сфэры інжынэрнага забесьпячэньня».
- У жніўні 2024 году камандуючы Вайскова-паветранымі сіламі і войскамі СПА Беларусі генэрал-маёр Андрэй Лук’яновіч у складзе беларускай дэлегацыі наведаў Іран і правёў перамовы з галоўным вайскаводам арміі Ірану генэрал-маёрам Абдулрагімам Мусаві і камандзерам ВПС Ірану брыгадным генэралам Хамідам Вахэдзі.
- У сакавіку 2025 году Менск наведаў міністар абароны Ірану Азіз Насірзадэ. Тады ён і міністар абароны Беларусі Віктар Хрэнін падпісалі выніковы пратакол візыту, а ў часе перамоваў заявілі аб зацікаўленасьці ў інтэнсыфікацыі супрацы.
Форум